ROMATOİD ARTRİT

Amacımız, artrit hakkında bilgi edinmenize ve doktorunuzun açıklamalarını anlamanıza yardımcı olmaktır. Artrit hakkında bilgi edinmeniz, tedavinizle ve yasamınızla ilgili daha iyi kararlar vermenize katkıda bulunacaktır.
Artritte ortaya çıkan sorunlar, normal işlev gördükleri zaman bize hareket, çalışma ya da oyun yeteneği kazandıran eklemleri etkiler. Artrit eklemin hareket yeteneğini etkilediği ve eklem ağrısı günlük yasantımızı bozduğu zaman işlev kaybı ve iş görememezlik ortaya çıkabilir.
Artrit, farklı kişilerde değişik şekilde gelişebilir; sizdeki semptomlar, başka birisindeki semptomlarla tıpatıp aynı olmayabilir. Çünkü artrit, bir ya da iki basit hastalık olmayıp, insanların eklemleriyle ilgili farklı sorunlarının toplamından oluşur.
Artrit tanısının konulması, yasantınızda bazı ayarlamalar yapmanızı gerektirebilir. Bu ayarlamaları yaparsanız, artritinize rağmen dolu dolu bir yaşam sürmenizin mümkün olduğunu kavrayabilirsiniz.
Dünyada romatoid artrit ya da osteoartrit rahatsızlığı olan milyonlarca insanın sizin kaygılarınızı paylaştığını bilmek güven vericidir. Artritli hastaların daha çoğu, günümüzde, öncekinden daha iyi bir yaşam sürmektedir; bunun bir nedeni sürmekte olan tıbbi araştırmalardır.

Ne işe yararlar?
Eklemlerin en önemli işlevi, hareket olanağı sağlamasıdır. Ayrıca eklemler, kemikleri bir ara.da tutar ve vücudun ağırlığını taşır. Kafatası ve leğen kemiğinde olduğu gibi bazı eklemlerin doğal hareketliliği fazla değildir. Kalça, omurga, diz eklemleri gibi eklemler ise hareket yeteneği sağlamanın yanı sıra vücudumuzun ağırlığını taşır. Omuzlar dirsekler, parmaklar gibi eklemler, değişik derecelerde hareketlilik ve beceriklilik sağlar.
Normal eklemler, bir eklem kapsülünün içinde bulunur; eklem kapsülü, eklemi hareket ettiren kasların kirişleriyle ve bağlarıyla güçlendirilmiştir. Bu bağlar, kirişler ve kaslar, kemikleri düzgün tutar, istikrar ve hareket yeteneği sağlar. Kapsülün içi, sinovya zarı denilen bir dokuyla kaplıdır. Bu iç çeper, eklem yüzeylerini yağlayan bir sıvı üretir. Eklem kıkırdakı eklemdeki karşıt kemiklerin uçlarını örten az sürtünmeli bir yüzey oluşturur.
Bakteri, virüs ya da yara gibi bir yabancı etkenin varlığından ileri gelebilen hasarlara karşı canlı dokunun verdiği tepki, enflamasyon (iltihaplanma) olarak tanımlanmıştır. Kızarıklık, şişme, ısı ve ağrı, enflamasyonun belirtileridir. Eklemlerde bu şişme süreci, eklemin normal hareket yeteneğini azaltır.
Erıflamasyonun normal sonucu, iyileşme ve doku onarımı sürecidir; ama enflamasyon kronik biçimde sürdüğü zaman eklemde hasar oluşabilir. Bu hasar, hareket yeteneğinin kaybolmasına ya da kemiklerin dizilişinin bozulmasına yol açabilir; bu ise eklemlerin biçimini değiştirebilir ve kalıcı deformasyonlara. neden olabilir.

Eklem hasarı nasıl oluşur?
Kan dolaşımını sağlayan minik kılcal damarlar, enflamasyon sırasında dokulara sıvı sızdırmaya başlar. Biriken sıvı ve kan, eklemin sişmesine yol açar ve hareket güçlüğü yaratır. Eklem sıvısındaki maddelerin bazıları, yabancı maddeleri yutucu akyuvarlar olan fagositleri enflamasyon noktasına çağıran sinyaller gönderir. Başka kimyasallar da sinir uçlannı uyararak ağrıya neden olur.
Akyuvarlar geldiğinde, bağışıklık kompleksleri denilen parçacıklar ve küçük kıkırdak parçaları da dahil olmak üzere eklemdeki döküntüleri yutmaya başlar. Yutucu hücreler, bunları sindirnıek için güçlü lizozom enzimlerini kullanır. Yutucu hücreler döküntüleri yedikçe, bu enzimler ekleme salgılanır; eklem hasarı da işte bu noktada başlar.
Lizozom enzimleri, kıkırdağın yapıtaşlarından birisi olan kollajeni parçalayarak hasara neden olur. Enzimler, sinovya ve kas dokusu hücrelerine zarar vermesinin yanı sıra, bağları ve kemikleri de aşındırır.
Bütün bu aşınma süreci, enflamasyonu daha artırır ve tıbbi tedavi uygulanmadan durması olanaksız olan bir enflamasyon ve aşınma döngüsünü başlatır. Romatoit artrit ve osteoartrit ilaçları, enflamasyon döngüsünün eklemde hasara neden olmasını önlemeyi amaçlar.

Enflamatuar eklem hastalığı
Vücudun her yanında semptomlara. neden olan romatoid artrit (R.A), bağışıklık sistemindeki sorunlardan ileri gelebilir. RA, eklemlerde süregiden şiddetli enflamasyona yol açabilir; bu süreçte ani (akut) alevlenme dönemleri ile hastalığın hareketsiz kaldığı dönemler birbirini izler. RA'te eklemlerin şişmesi simetriktir. Yani, hastalık, vüıcudun sol ve sağ yanındaki eklemleri aynı anda tutar. En çok parmaklar, el bilekleri, dirsekler, dizler ve ayak bilekleri etkilenir.
RA semptomları kişiden kişiye değişiklik gösterir. RA'li kişiler, çoğunlukla, sabahleyin eklemlerinin sertleştiğini ve ağrıdığını, ama günün ilerleyen saatlerinde bu durumun düzeldiğini hissederler. Eklem enflamasyonuna ek olarak başka semptomlarla da karşılaşılabilir. İştah kaybı, kilo kaybı, ateş, bitkinlik, bulantı ve derinin altında, çoğunlukla da dirseklerin çevresinde yumruların oluşması ya da lenf düğümlerinin büyümesi, bu semptomlar arasındadır. Bazı kişilerin elleri ve ayakları soğuk olabilir. terleyebilir ve avuç içleri kızarabilir.

Nasıl başlar?
R.A'te enflamasyon, eklemi kaplayan ve sinovya zarı denilen dokuda başlar. Hücre hasarına neden olan enzimler salınır ve bunlar sinovya dokusuna zarar verir. Sinovya zarı buna tepki olarak değişim geçirip pannus denilen enflamatuar dokuya dönüşür. Hastalık ilerledikçe, pannus genişleyerek kıkırdağı, kemiği ve eklemdeki diğer dokuları aşındırmaya başlar. Bu asınma eklemin yapısını değiştirdiği için kemiklerin hizası bozulur; eklem kapsülü şişebilir ve deforme olabilir.

Dejeneratif eklem hastalığı
Osteoartrit (OA) en yaygın eklem hastalığıdır. Çoğunlukla yaşlı ve eklemleri yaralanmış kişilerde olusan kronik (süreğen) bir hastalıktır. Bu nedenle bazen, hemen hemen her yaşlı insanda bir dereceye kadar bulunan bir "yıpranma" durumu olarak bilinir.
Osteoartrit, en çok, kalça, dizler, ayaklar ve omurga gibi ağırlık taşıyıcı eklemleri tutar. RA'te olduğu gibi sabahleyin ağrı vermek yerine, gün boyunca yavaş yavaş artarak süren eklem ağrısı ve sertlesmesi, başlıca semptomları arasındadır. Eklemler genisleyebilir ve hareket yeteneği gitgide kısıtlanabilir. Romatoid artritten farklı olarak, etkilenmiş eklemler simetri göstermeyebilir.
OA, kalçayı ve dizleri tuttuğunda, normal yi.irümeyi ve hareketi kısıtlayabilir. Omurgayı etkilediğinde ise bel ya da boyun ağrısına neden olabilir. Osteoartrit ellerde oluştuğunda, çoğunlukla parmakları tutar, ama bilekleri etkilemez. Kemiksi yumruların oluşmasıyla, parmak eklemleri deforme olabilir.
RA'li hastaların tersine, OA'li hastalar kendilerini hasta hissetmeyebilirler ya da başka bedensel semptomlarla karşılaşmayabilirler. Hastalığın erken döneminde, ağrı, eklemin dinlendirilmesiyle rahatlatılabilir; ama hastalık ilerlerse, en küçük harekette ve dinlenme sırasında ağrı oluşabilir. Çarpma ya da düsme nedeniyle eklemin yaralanması, ani (akut) bir nöbete neden olabilir.

Nasıl başlar?
OA'te kıkırdak yıkımının birkaç nedeni olabilir. Eklem, spor etkinlikleri ya da aşırı ağır bir şey taşımak gibi başka zorlanmalar nedeniyle arka arkaya küçük hasarlar görürse, kıkırdak yıkımı başlayabilir. Ya da kıkırdakta veya eklemlerin yapısında, yaşlılık yıllarına kadar hiç bir sorun yaratmayan kalıtımsal bir kusur bulunabilir.
Bununla birlikte, osteoartrit bir kez başlayınca, kemikleri örten kaygan düzgün kıkırdak aşınmaya başlar. Sertleşip aşınır ve eklemlerde yastık görevi yapan esnekliğini yitirir. Bu yıkım, kemikler arasındaki normal boşluğun daralmasına neden olur. Aşınma süreci sırasında küçük kıkırdak parçaları koparak eklem boşluklarının içinde serbestçe yüzer. Bu süreç enflamasyona yol açabilir; ama R.A'in tersine, bu tür erıflamasyon o kadar sık ya da o kadar ağır değildir.
Yıkım sürdükçe, eklemin hareketi acı vermeye başlar ve eklem hareket yeteneğinin bir kısmını yitirir. Kıkırdak ile eklem örtüsünün birleştiği yerde kemikler kalınlaşarak mahmuzlar oluşturur; bu da eklem kapsülünün biçimini değiştirir. Eklem boşluğunun daralması, kemiklerin kalınlaşması ve dokunun aşınması, en sonunda eklemin deforme olmasına yol açar.
Hastalığınız ister romatoid artrit, ister osteoartrit olsun; ister hafif, ister şiddetli olsun, modern tıp size bir tedavi sunmaktadır. İnsanlar birbirinin tıpatıp aynısı olmadığı için, artrit tedavisinde kullanılan birçok farklı ilaç vardır. Bu tedaviler, semptomlarınız konusunda size yardımcı olabilir, ama artritinizi tamamen iyileştiremez. Bugün için artritin kesin çaresi yoktur; bu nedenle, tedavinin amacı, hastalıkla birlikte dolu dolu ve üretken bir yaşam sürmenize yardımcı olmaktır. Bireysel gereksinimlerinize uygun olarak tedavinizi planlamak için doktorunuz sizinle işbirliği yapacaktır.

Tedavinin hedefleri nelerdir?
Hedef l: Ağrıyı rahatlatmak ve enflamasyonu denetlemek
Ağrınızın rahatlatılması, tedavinizde birinci önceliği alır. Ağrıda ra.hatlama, eklemlerinizdeki erıflamasyonu da denetleyen ilaçlarla sağlanır. Enflamasyonun eklemlerde hasara neden olduğunu unutmayın; dolayısıyla, erıflamasyonun azaltılması, bu hasarın önlenmesine katkıda bulunabilir.

Hedef 2: Eklemlerinizin hareketliliğini sürdürmek ve normal yaşantıya dönüşü sağlamak.
Eklemlerinizin esnek ve oynak tutulması da çok öncelikli bir konudur. Eklemlerin sertleşmesine göz yumulursa, bir daha asla normal esnekliğini ve hareket yeteneğini kazanamayabilir. Eklemlerinizi tam olarak yeniden kullanmanız sağlanamasa bile, normal bir yaşama uyum sağlamanıza yardımcı olmanın birçok yolu vardır.

Tedavinin öğeleri nelerdir?
Tedavi programlarının birçok öğesi vardır, size hangilerinin uygun olduğuna doktorunuzun yardımıyla karar vereceksiniz. Hastaların çoğu için temel önem taşıyan bir öğe danışmadır. Artriti olan herkes, hastalıkla yaşamaya duygusal olara.k uyum sağlama gereksinimi duyar. İzlediğiniz program ne olursa olsun, milyonlarca artrit hastası i~in profesyonel danışmanların ve destek gruplarının bulunduğunu ve artritle yaşamanın getirdiği birçok sorunu çözmeniz için bunların yardıma hazır olduklarını bilmeniz önemlidir.

Dinlenme
Artritle başa çıkmanın en önemli yollarından birisi dinlenmektir. Bunun anlamı, hastalıktan etkilenen eklemleri dinlendirmenin yanı sıra, enerji tasarrufu için bütün vücudun da dinlendirilmesidir. Artritin alevlendiği dönemlerde doktorunuz, canınızı sıkmamanızı, yataktan çıkmamanızı, şişmiş ve ağrıyan eklemleri kullanmaktan kaçınmanızı salık verecektir.
Gün boyunca düzenli dinlenme dönemlerinin planlanması, geceleyin yeterince uyuma kadar önemlidir. Günlük etkinliklerinizi planlamanız, kendinizi yormamanıza yardımcı olacak, ailenizin ve arkadaşlarınızın da bakımınıza katkıda bulunmalarını sağlayacaktır. Gevşemeyi öğrenmek de önemlidir. Gevşeme, enflamasyondan ve az kullanılmaktan dolayı sertleşip hassaslaşan ağrılı kasların rahatlamasına yardımcı olabilir.

Egzersiz
Egzersiz, eklemlerinizin esnekliğini korur. Eklemler şiştiğinde, sertleşip bükülerek sürekli o halde kalabilir. Yumuşak germe egzersizleri, eklemin normal hareket yeteneğini korumasını sağlar.
İzometrik (eşölçülü) hareketler denilen kas güçlendirme egzersizleri, eklenıleri oynatmadan gücü artırmak için sık sık uygulanır. Bu egzersizler kaslarınızın gücünü artırarak, eklemlerinizin desteklenmesine yardımcı olur. Doktorunuz, yürüme ya da yüzme gibi bir aerobik egzersizi de önerebilir. Bu egzersizler sizi zinde tutar, enerji düzeyinizi artırır ve kendinizi daha iyi hissetmenize yardımcı olur.

Eklemlerin korunması
Ağrılı eklemlerinizi korumanız çok büyi.ik öncelik tasır. Hastalıktan hangi eklemlerin etkilendiğine bağlı olarak, kullanılabilecek birçok yöntem vardır. Geceleyin ve gündüz dinlenme dönemlerinde çıtayla sarma, çok enflame olmuş eklemlerin zarar görmesini önleyebilir. Şişmeyi ve ağrıyı rahatlatrrıak için sıcak ve soğuk kompres önerilebilir.

Tekdüze, gündelik isler sizi zorluyorsa, doktorunuz, yi:ıri.ime için baston ya da koltuk değneği, banyo için tutunma Çubukları, yemek için büyük saplı kaplar, giyinme için fermuar tutamakları ve kapıları açmak için özel kapı kolları salık verebilir. Karşılaştığınız güçlük ne olursa olsun, enflame olmuş eklemlerinizi koruyarak normal bir yaşam sürdürmek birinci önceliğiniz olmalıdır.

Ağrı ve enflamasyonun denetimi
Ağrıyı ve erıflamasyonu kontrol etmek için kullanılan birkaç farklı ilaç türü vardır. Sizde bulunan artritin türüne, şiddetine ve çektiğiniz ağrı miktarına bağlı olarak, size hangi ilacın uygun olduğuna doktorunuz karar verecektir. Genel sağlığınız ve kullandığınız diğer ilaçlar da dikkate alınacaktır. İlaçtan en büyük yararı sağlamanız için, tedavi planınızda kendi kendinize değişiklik yapmamanız gerekir.
Doktorunuzun sizin için seçtiği ilaçlar genellikle nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar (NSAID) denilen ilaç sınıfının bir üyesidir. Bu ilaçlar, romatoid artrit ve osteoartrit tedavisinde en sık. reçete edilen ilaçlardır. Bunun nedeni, bu ilaçların ağrının ve enflamasyonun rahatlatılmasında çok etkili olmasıdır. Bir çok farklı NSAID vardır.
Ayrıca nasıl ki artrit her kişide tıpatıp aynı değilse, bir ilaca her kişinin verdiği cevap da tıpatıp aynı değildir. Gerçekte, bazı ilaçlar, başkalarına iyi geldiği halde size hiç iyi gelmeyebilir. Ya da kullanmakta olduğunuz ilacın, ortada belli bir neden yokken işe yaramaz hale geldiğini farkedebilirsiniz veya birdenbire sizde yan etkilere neden olmaya başlayabilir. Bunlardan birisi olursa -yani, ilacınız yan etkiye neden olursa ya da işe yaramaz hale gelirse- durumu hemen doktorunuza bildirmeniz yaşamsal önem taşır. O zaman doktorunuz, ilacınızda ne gibi değişikliklerin yapılacağına karar verebilir. Koşullar ne olursa olsun, ilacınızda kendi basınıza değisiklik yapmayın.

NSAID etkisini nasıl gösterir?
Enflamasyonla ilgili bilgiler verirken, eklem sıvısındaki maddelerin, enflamasyonu devam ettiren sinyaller gönderdiklerini söylemiştik. Eklemdeki iki kilit faktör, prostaglandinler ve lökotrienlerdir. Prostaglandinler, sinir uçlarına sinyal göndererek ağrıya neden olur. Lökotrienler ise, enzimleriyle eklem hasarına rıeden olabilen fagositleri çağırır. Her iki kimyasal madde de eklemlerinizde hissettiğiniz şismeyi, kızarıklığı ve sıcaklığı artırır.
Bu ilaçlar, iki kimyasalın üretimini keserek etkili olur. Prostaglandinler ve lökotrienler artık üretilmez olunca, enflamasyon yatışır ve ağrı rahatlar. Elbette bu sonuçlar hemen alınmaz; ilacın enflamasyonu kalıcı olarak durdurması da söz konusu değildir. Bu ilaçların etkilerinin tam olarak hissedilebilmesi için birkaç gün geçmesi gerekebilir.
Bu ilaçların etkili biçimde işlev görmesi için, ilacı doktorunuzun size önerdiği takvıme uygun olarak kullanmalısınız. İlacı duzenli kullanarak, vücudunuzda doğru miktarda bu ilaçların bulunmasını sağlamış olursunuz. Bu nedenle doktorunuzun önerilerıne kesinkes uymanız çok önemlidir. Doktorunuzun size belirttiği gibi dinlenin, egzersizlerinizi yapın ve ilacınızı kullanın. Bu şekilde davranan ki iler kendilerine yardımcı olmak ıçin ellerinden gelenin en iyisini yapmış olurlar. Kendi kendilerine yardımcı olan insanlar, artritleriyle birlikte dolu dolu ve hareketli bir yaşam sürebilirler.